نه‌خۆشی ددان…… هۆكاره‌كانی …….هۆشیاری ته‌ندروستی….
بۆزیاتر گرنگی دان به‌ددانه‌كانمان و خستنه ڕووی چه‌ند هۆشیارییه‌كی ته‌ندروستی سه‌باره‌ت به‌ددان و خۆپاراستنی له‌ونه‌خۆشی و كلۆریانه‌ی توشی ده‌بێت ، چه‌ند پرسیارێكمان ئاراسته‌ی دكتۆره نیاز غریب حمه‌سعید پزیشكی نه‌خۆشیه‌كانی ده‌م وددان كرد :
سه‌باره‌ت به چۆنێتی پاراستنی دانه‌كان به‌شێوه‌یه‌كی ته‌ندروست دكتۆره نیاز ووتی :
بۆپاراستنی ددانه‌كان هه‌موو مرۆڤێك پێویسته به‌شێوه‌یه‌كی ڕێك وپێك گرنگی به‌ددانه‌كانی بدات واته به‌رنامه‌یه‌كی تایبه‌تی هه‌بێت بۆ پارێزگاری كردن له ددانه‌كان ، واته له‌ته‌مه‌نی منداڵیه‌وه پێویسته تائه‌وكاته‌ی منداڵ فێر ده‌بێت فڵچه به‌كاربهێنێت دایك وباوك ددان بۆمنداڵه‌كه‌ی بشوات ، تاوای لێ دێت ئه‌ومنداڵه له‌گه‌ڵ ئه‌وبه‌رنامه‌ی ددان شوشنه‌دا ڕادێت .
دكتۆره نیاز ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا ، پێویسته هه‌مووڕۆژێ دووجار ده‌م ودانی بشوات به‌تایبه‌تی شه‌وان ، ئه‌ویش له‌به‌رئه‌وه‌ی به‌شێوه‌یه‌كی ئاسایی ڕیِژه‌ی لیك له‌شه‌ودا كه‌م ده‌بێت واته ئه‌گه‌ری گۆرینی خۆراك بۆشه‌كر زیاتره كه‌ده‌بێته هۆی زیاتر داخورانی ددانه‌كان ، هه‌روه‌ها به‌كارهێنانی ده‌زوی ددان پاكردنه‌وه بۆپاككردنه‌وه‌ی به‌ینی ددانه‌كان چونكه فڵچه به‌ینی ددانه‌كان پاك ناكاته‌وه ، هه‌روه‌ها به‌كارهێنانی هۆكاری یاریده‌ده‌ر وه‌كو ماده‌ی غه‌رغه‌ره .
ئاشكرایه ئافره‌ت له‌كاتی سك پڕی دا هه‌ندێ گۆڕانی هۆڕمۆنی و فسیۆلۆجی دا ده‌ڕوات سه‌باره‌ت به‌كاریگه‌ری ئه‌و گۆڕانكاریانه‌ی له‌سه‌ر ددانه‌كانی ئافره‌ت دكتۆره نیاز ووتی :
سكپڕی قۆناغێكی تایبه‌ته له‌ژیانی ئافره‌تدا كه‌له‌م قۆناغه‌دا ئافره‌ت به‌گۆڕانی هۆرمۆنی وفسیۆلۆجیدا ده‌ڕوات وه‌ئه‌م قۆناغی گۆڕانه له‌هۆڕمۆنی له‌ژنی سك پڕ ده‌بێته هۆی ئه‌وه‌ی كه‌خرۆكه سپیه‌كانی خوێن كه‌به‌رگری له‌له‌ش ده‌كه‌ن دژی ته‌نی نه‌ناسراون بۆنمونه بوونی ژماره‌یه‌كی كه‌می به‌كتریا ده‌بێته هۆی دروست بوونی هه‌وكردنی پووك له‌كه‌سی سكپڕدا ، سه‌باره‌ت به‌به‌رز بونه‌وه‌ی هۆڕمۆنی پرۆجیسترۆن له‌خوێندا ، كه‌ده‌بێته هۆی هه‌ندێك گۆڕانی بایه‌لۆجی له‌شانه‌ی پوكدا دكتۆره ڕوونی كرده‌وه ووتی :
له‌وگۆڕانانه‌ی بۆری و بۆریچكه له‌پوكدا كه‌ئه‌گه‌ری پێدا ڕۆشتن و گواستنه‌وه زیاد ده‌كات به‌تایبه‌تی به‌كتریا ئه‌مه‌ش ده‌بێته هۆی ئه‌وه‌ی پووك هه‌ستیار بێت زیاتر له‌جاران سور ده‌بێته‌وه و خوێنی لێ بێت به‌ئاسانی هه‌ندێ جار هه‌وده كات و ده‌ئاوسێت له‌به‌رئه‌وه‌ی ژنی سك پڕ زیاد له‌گشت كه‌سێكی ئاسایی گرنگی به‌شوشتنی ددانه‌كان بدات و سه‌ردانی پزیشكی ددان بكات له‌وكاتانه‌دا .
دكتۆره نیاز غه‌ریب ئه‌وه‌شی نه‌شارده‌وه كه‌له‌كاتی سك پڕیدا ئه‌گه‌ری هه‌وكردنی پوكه‌كانی ڕووبدات ئه‌گه‌ری له‌بارچونی منداڵ هه‌یه ئه‌ویش له‌به‌ربونی هه‌مان میكرۆب له‌ملی مندالاَندا كه‌ده‌بێته هۆی هه‌وكردنی پووك ، هه‌روه‌ها ژنی سك پڕ له‌قۆناغی سكپڕیدا به‌رگری كه‌م ده‌بێته‌وه بۆئازار وه‌هێزو توانای كه‌مه له‌وانه‌یه له‌وكاتانه‌دا گرنگی پێویست نه‌دات به‌ده‌م ودانه‌كانی كه‌ئه‌مه‌ش ده‌بێته هۆی كۆبونه‌وه‌ی پاشماوه و پیسی له‌سه‌ر ڕووی ددانه‌كان و ده‌بێته هۆی په‌یدابوونی ددان ئێشه له‌به‌رئه‌وه‌ی سكپڕی په‌یوه‌ندی ڕاتاسته‌وخۆی نیه به‌كڵۆربوونی ددانه‌كانه‌وه به‌ڵكو په‌یوه‌ندی هه‌یه به‌هه‌وكردنی پوكه‌وه .
هه‌ندێ له‌مندالاَن ددانی شیریان ڕه‌ش ده‌بێته‌وه یاخود توشی كڵۆربون ده‌بێت كاریگه‌ری ئه‌وه له‌سه‌ر ددانه‌هه‌میشه ییه‌كان بۆداهاتووی ئه‌وكه‌سه ، دكتۆره نیاز به‌م شێوه‌یه بۆی ڕوون كردینه‌وه :
ڕه‌ش بونه‌وه‌ی یاخود كڵۆر بونی ددانی شیری په‌یوه‌ندی نی یه به كلۆربونی ددانه هه‌میشه‌یی یه‌كانه‌وه به‌ڵكو ڕێژه‌ی كالسیۆم وه‌جۆری خواردن هه‌روه‌ها گرنگی دان به ددان پارێزی و هه‌ندێ هۆكاری بۆماوه‌ی كاریگه‌ری هه‌یه له‌سه‌ر ڕه‌شبونه‌وه‌ی ددانه‌كان یاخود كلۆر بونیان .
له‌پرسیارێكمان ده‌رباره‌ی باشترین جۆری هه‌ویری ددان و ئه‌وماددانه‌ی كه‌لێی پێك دێت له‌وه‌لاَمدا ووتی :
به‌كارهێنانی هه‌ویری ددان به‌شێوه‌یه‌كی زانستی ئه‌م جۆرانه باشن كه‌پێكهاته‌ی باش یاخود بوونی ڕێژه‌یه‌كی باش له مادده‌ی فلۆریدا كالسیۆم و ئه‌و پێكهاتانه‌ی كه‌ده‌بێته هۆی پته وكردنی مینای ددان ، هه‌روه‌ها پێویسته مرۆڤـ به‌رده‌وام نه‌بێت له‌سه‌ر به‌كارهێنانی یه‌ك جۆر هه‌ویری ددان ، هه‌رماوه‌یه‌ك پێویسته بیان گۆڕیت به‌جۆرێكی تر .
وه‌ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا كه‌هه‌موو كه‌سێك پێویسته به‌لانی كه‌مه‌وه جارێك یاخود سه‌ردانی پزیشك پسپۆڕی ددان بكات بۆ پشكنینی ددانه‌كان له‌هه‌موو ڕوویه‌كه‌وه بۆئه‌وه‌ی بزانرێت ددانه‌كانی پێویستیان به‌چاره‌سه‌ر هه‌یه یاخود نیه .
ئێستا له‌بازاڕدا چه‌ند ماده‌یه‌ك ده‌فرۆشرێت بۆ سپی كردنه‌وه‌ی ددان سودو زیانه‌كانی ئه‌و مادانه‌و ئامۆژگاری ئه‌وان له‌وباره‌یه‌وه ووتی :
ئه‌وماددانه‌ی كه‌بۆ سپی كردنه‌وه‌ی ددان به‌كارده‌هێنرێت له‌بازاڕه‌كاندا هه‌یه پێویسته به‌بێ ئاگاداری و ڕێنمایی پزیشكی ددان به‌كارنه‌هێنرێت چونكه هه‌ندێك له‌و ماددانه ته‌نها بۆبازرگانی یه‌و كاریگه‌ری خراپی هه‌یه له‌سه‌ر مینای ددان و ده‌بێته هۆی هه‌ستیار بوونی ددانه‌كه له‌ڕووی ساردی و گه‌رمی گه‌یاندنه‌وه به‌ددانه‌كان .بۆچۆنێتی ڕێگه‌گرتن له داخورانی پووك دكتۆره نیاز ئه‌م ڕێنمایانه‌ی خسته ڕوو :
هه‌ندێ كه‌س كه پوكه‌كانیان توشی داخوران ده‌بێت بۆئه‌وه‌ی ڕێگه بگیرێت له‌داخورانی پووك پێویسته سه‌ردانی پزیشكی پسپۆڕی پوك بكرێت بۆئه‌وه‌ی هۆكاری داخورانه‌كه‌ی بۆڕوون بكاته‌وه‌و چاره‌سه‌ری گونجاوی بۆ بكات و ئه‌و كه‌سه فێری ڕێگه ڕاسته‌كانی شوشتنی ددان بكات .
ووتیشی : ئه‌و كه‌سانه‌ی كه‌ددانه‌كانیان هه‌ستیاره به‌شتی سارد یاخود گه‌رم پێویسته هه‌ویری تایبه‌ت به‌بۆنه‌ی هه‌ستیاری به‌كاربهێنرێت بۆئه‌وه‌ی ئه‌وهۆكاره ڕوونه‌دات و نه‌بێته هۆی بێزاری ونائارامی .
ئامادةكردنى :جياكار تةنيا
_________________________________
