فه‌رمووده‌كانی پێغه‌مبه‌ری خۆشه‌ویستمان محمد (صلی الله علیه وسلم)
[ به‌شی ئیمان و باوه‌ڕ ]
::(١) سه‌ره‌تای ئیمان ـ باوه‌ڕ ـ وتنی: (لا اله الا الله)یه.
.
.
::(١) سه‌ره‌تای ئیمان ـ باوه‌ڕ ـ وتنی: (لا اله الا الله)یه.
١ـ عَنْ أَبِي جَمْرَةَ قَالَ: كُنْتُ أُتَرْجِمُ بَيْنَ يَدَيِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَبَيْنَ النَّاسِ، فَأَتَتْهُ امْرَأَةٌ تَسْأَلُهُ عَنْ نَبِيذِ الْجَرِّ، فَقَالَ: إِنَّ وَفْدَ عَبْدِ الْقَيْسِ أَتَوْا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله عليه وسلم)، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله عليه وسلم): (مَنِ الْوَفْدُ؟ أَوْ مَنِ الْقَوْمُ). قَالُوا: رَبِيعَةُ. قَالَ: (مَرْحَبًا بِالْقَوْمِ- أَوْ: بِالْوَفْدِ- غَيْرَ خَزَايَا وَلَا النَّدَامَى). قَالَ: فَقَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ، إِنَّا نَأْتِيكَ مِنْ شُقَّةٍ بَعِيدَةٍ، وَإِنَّ بَيْنَنَا وَبَيْنَكَ هَذَا الْحَيَّ مِنْ كُفَّارِ مُضَرَ، وَإِنَّا لَا نَسْتَطِيعُ أَنْ نَأْتِيَكَ إِلَّا فِي شَهْرِ الْحَرَامِ، فَمُرْنَا بِأَمْرٍ فَصْلٍ نُخْبِرْ بِهِ مَنْ وَرَاءَنَا، نَدْخُلُ بِهِ الْجَنَّةَ. قَالَ: فَأَمَرَهُمْ بِأَرْبَعٍ، وَنَهَاهُمْ عَنْ أَرْبَعٍ، قَالَ: أَمَرَهُمْ بِالْإِيمَانِ بِاللَّهِ وَحْدَهُ، وَقَالَ: (هَلْ تَدْرُونَ مَا الْإِيمَانُ بِاللَّهِ وحده، وقال: (هل تدرون ما الايمانُ بالله وحدَه). قَالُوا: اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ، قَالَ شَهَادَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ، وَإِقَامُ الصَّلَاةِ، وَإِيتَاءُ الزَّكَاةِ، وَصَوْمُ رَمَضَانَ، وَأَنْ تُؤَدُّوا خُمُسًا مِنَ الْمَغْنَمِ). وَنَهَاهُمْ عَنِ الدُّبَّاءِ وَالْحَنْتَمِ وَالْمُزَفَّتِ. -قَالَ شُعْبَةُ: وَرُبَّمَا قَالَ: النَّقِيرِ قَالَ: وَرُبَّمَا قَالَ الْمُقَيَّرِ- وَقَالَ: (احْفَظُوهُ وَأَخْبِرُوا بِهِ مَنْ وَرَائَكُمْ. و قَالَ أَبُو بَكْرٍ فِي رِوَايَتِهِ: مَنْ وَرَاءَكُمْ). وَزَادَ ابْنُ مُعَاذٍ فِي حَدِيثِهِ عَنْ أَبِيهِ قَالَ: وَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله عليه وسلم) لِلْأَشَجِّ -أَشَجِّ عَبْدِ الْقَيْسِ-: (إِنَّ فِيكَ خَصْلَتَيْنِ يُحِبُّهُمَا اللَّهُ: الْحِلْمُ وَالْأَنَاةُ).
.
.
(ابوجمره) ده‌ڵێ: له‌به‌رده‌ستی(عبدالله) كوڕی(عباس)دا بووم، قسه‌كانیم ده‌گه‌یاند به‌خه‌ڵكه‌كه، ئافره‌تێك هات بۆ لای له‌باره‌ی سركه‌ی گۆزه‌وه پرسیاری لێكرد، ئه‌ویش وتی: نوێنه‌رانی هۆزی عبد القیس هاتنه خزمه‌ت پێغه‌مبه‌ر(صلی الله عليه وسلم)، پێغه‌مبه‌ر(صلی الله عليه وسلم) فه‌رمووی: (ئه‌و نوێنه‌رانه كێن؟ یا ئه‌و كۆمه‌ڵه كێن؟ وتیان له‌هۆزی ڕه‌بیعه‌ن ـ فه‌رمووی:(خزمان به‌خێربێن له‌هاتنتان شه‌رمه‌زارو په‌شیمان نه‌بن). ده‌ڵێ: وتیان: ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا(صلی الله عليه وسلم) ئێمه له‌ڕێگایه‌كی دووره‌وه هاتووین، له‌نێوان ئێمه‌و به‌ڕێزتانا ئاواییه‌ك له كافرانی(مُضَرْ)هه‌ن، ئێمه ناتوانین سه‌ردانت بكه‌ین مه‌گه‌ر له‌مانگی حه‌رامدا، له‌به‌رئه‌وه فه‌رمانێكی روون و ئاشكرامان پێرابگه‌یه‌نه، كه‌ئێمه‌ش بیگه‌یه‌نین به‌خه‌ڵكی لای خۆمان و پێیشی بچینه به‌هه‌شته‌وه. ده‌ڵێ: فه‌رمانی پێكردن به‌چوار شت و، قه‌ده‌غه‌شی كردن له‌چوار. فه‌رمانی پێكردن به باوه‌ڕهێنان به‌خوای تاك و ته‌نهاو، فه‌رمووی: (ئایا ده‌زانن باوه‌ڕ به‌خوای تاك و ته‌نها چیه) وتیان: خواو پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی زاناترن، فه‌رمووی:(شایه‌تیی بده‌ن كه هیچ خوایه‌ك نییه جگه له(الله)، موحه‌مه‌دیش ڕه‌وانه‌كراوی خوایه، نوێژ بكه‌ن، زه‌كات بده‌ن، ڕۆژووی ڕه‌مه‌زان بگرن، پێنج یه‌كی ده‌ستكه‌وتی جه‌نگ بده‌ن) هه‌روه‌ها قه‌ده‌غه‌شی كردن له‌چوارشت: سركه كردن له‌ناو كوله‌كه‌دا، له‌ناو گۆزه‌ی سه‌وزدا(ئه‌وه‌ی ئاره‌قیان تێدا هه‌ڵگرتووه)، له‌ناو(المزفت)دا [كاسه‌یه‌كه ناوه‌كه‌ی قیردراوه]، له‌ناو(نقير)دا [كاسه‌یه‌كه له‌قه‌دی دره‌خته‌و ناوه‌كه‌ی هه‌ڵكۆڵراوه]. ئنجا فه‌رمووی:(ئه‌م فه‌رمانه بپارێزن و كاری پێ بكه‌ن و بیگه‌ێنن به‌خه‌ڵكی لای خۆتان، ئه‌بوبه‌كر [مامۆستایه‌كی موسلیمه] له ڕیوایه‌ته‌كه‌یدا ده‌ڵێ:(به‌و خه‌ڵكه‌ی له‌دواتانه‌وه‌ن) (ابن معاذ) له‌فه‌رمووده‌كه‌یدا له‌باوكیه‌وه بۆی زیاد كردووه ده‌ڵێ: (پێغه‌مبه‌ر(صلی الله عليه وسلم) به(اشج عبدالقيس)شی فه‌رموو:(له‌ڕاستیدا تۆ دوو سیفه‌تت تێدایه خوا خۆشی ده‌وێن: ژیریی و په‌له‌نه‌كردن و له‌سه‌رخۆیی له‌كاروباردا).
.
.
٢ـ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ (رضي الله عنه) قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله عليه وسلم) يَوْمًا بَارِزًا لِلنَّاسِ، فَأَتَاهُ رَجُلٌ فَقَالَ، يَا رَسُولَ اللَّهِ مَا الْإِيمَانُ؟ قَالَ: (أَنْ تُؤْمِنَ بِاللَّهِ، وَمَلَائِكَتِهِ، وَكِتَابِهِ، وَلِقَائِهِ، وَرُسُلِهِ، وَتُؤْمِنَ بِالْبَعْثِ الْآخِرِ) قَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ مَا الْإِسْلَامُ؟ قَالَ: (الْإِسْلَامُ أَنْ تَعْبُدَ اللَّهَ وَلَا تُشْرِكَ بِهِ شَيْئًا، وَتُقِيمَ الصَّلَاةَ الْمَكْتُوبَةَ، وَتُؤَدِّيَ الزَّكَاةَ الْمَفْرُوضَةَ، وَتَصُومَ رَمَضَانَ). قَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ مَا الْإِحْسَانُ؟ قَالَ: (أَنْ تَعْبُدَ اللَّهَ كَأَنَّكَ تَرَاهُ، فَإِنَّكَ إِنْ لَا تَرَاهُ فَإِنَّهُ يَرَاكَ). قَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ مَتَى السَّاعَةُ؟ قَالَ: (مَا الْمَسْئُولُ عَنْهَا بِأَعْلَمَ مِنَ السَّائِلِ، وَلَكِنْ سَأُحَدِّثُكَ عَنْ أَشْرَاطِهَا: إِذَا وَلَدَتِ الْأَمَةُ رَبَّهَا فَذَاكَ مِنْ أَشْرَاطِهَا، وَإِذَا كَانَتِ الْعُرَاةُ الْحُفَاةُ رُءُوسَ النَّاسِ فَذَاكَ مِنْ أَشْرَاطِهَا، وَإِذَا تَطَاوَلَ رِعَاءُ الْبَهْمِ فِي الْبُنْيَانِ فَذَاكَ مِنْ أَشْرَاطِهَا، فِي خَمْسٍ لَا يَعْلَمُهُنَّ إِلَّا اللَّهُ). ثُمَّ تَلَا (صلی الله عليه وسلم): [إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَيُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْأَرْحَامِ وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَاذَا تَكْسِبُ غَدًا وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ] }لقمان: ٣٤{قَالَ ثُمَّ أَدْبَرَ الرَّجُلُ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله عليه وسلم): (رُدُّوا عَلَيَّ الرَّجُلَ، فَأَخَذُوا لِيَرُدُّوهُ فَلَمْ يَرَوْا شَيْئًا، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله عليه وسلم): (هَذَا جِبْرِيلُ جَاءَ لِيُعَلِّمَ النَّاسَ دِينَهُمْ) [(٢) بخاري الايمان (سؤال جبريل النبي عن الايمان والاسلام وعلم الساعة لا٥]
.
.
(ابوهریره) (خوای لێ ڕازی بێت) ده‌ڵێ: ڕۆژێك پێغه‌مبه‌ر(صلی الله عليه وسلم) له‌ناو خه‌ڵكیدا ده‌ركه‌وت، پیاوێك هاته خزمه‌تی و وتی: ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا باوه‌ڕ چیه؟ فه‌رمووی: (باوه‌ڕت هه‌بێت به‌خوا، به‌فریشته‌كانی، به‌كتێبه‌كانی، به‌دیدارو به‌خزمه‌ت گه‌یشتنی، به‌پێغه‌مبه‌رانیی. هه‌روه‌ها باوه‌ڕت هه‌بێت به‌زیندووبوونه‌وه‌ی ڕۆژی قیامه‌ت). ئینجا وتی: ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا، ئیسلام چیه؟ فه‌رمووی: (ئیسلام ئه‌وه‌یه‌كه: خوابپه‌رستی و هیچ شتێك نه‌كه‌یت به‌هاوبه‌شی، نوێژه فه‌رزه‌كانت بكه‌یت، زه‌كاتی دیاریكراو بده‌یت، ڕۆژووی ڕه‌مه‌زان بگریت). وتی: ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا ئیحسان چیه؟ فه‌رمووی: (وا خوا بپه‌رستیت وه‌كو چاوت لێی بێت، چونكه ئه‌گه‌ر تۆ چاوت له‌و نه‌بێت ئه‌و چاوی له تۆیه) ئینجا وتی: ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا، كه‌ی ڕۆژی قیامه‌ته؟ فه‌رمووی:(پرسیار لێكراو له‌وباره‌یه‌وه [كه‌هاتنی قیامه‌ته ]زاناتر نییه له‌پرسیاركار، به‌ڵام باسی نیشانه‌كانیت بۆ ده‌كه‌م: هه‌ركاتێ كه‌نیزه‌ك گه‌وره‌كه‌ی خۆی بوو* ئه‌وه له‌نیشانه‌كانیه‌تی. هه‌روه‌ها ئه‌گه‌ر ڕووت و پێخاوسه‌كان ببنه كاربه‌ده‌ستانی خه‌ڵك، ئه‌وه‌ش له‌نیشانه‌كانیه‌تی. هه‌روه‌ها هه‌ركاتێ شوانه‌كانی مه‌ڕوماڵات شانازییان كرد به‌به‌رزیی كۆشكه‌كانیانه‌وه[دوای ئه‌وه‌ی ده‌ست ده‌گرن به‌سه‌ر كاروباریاندا]ئه‌وه‌ش له‌نیشانه‌كانیه‌تی. پێنج شتیش هه‌ن كه‌س نایانزانێت جگه له‌خوا، ئینجا ئه‌م ئایه‌ته‌ی خوێنده‌وه[ ان الله عنده علم الساعة وينزل الغيث ويعلم ما في الارحام وما تدري نفس ماذا تكسب غداً وما تدري نفس بأي ارض تموت ان الله عليم خبير ] لقمان:٣٤.واته: له‌ڕاستیدا هه‌ر خوا كاتی هاتنی ڕۆژی قیامه‌ت ده‌زانێت، هه‌رئه‌ویش باران ده‌بارێنێت، هه‌رئه‌ویش ده‌زانێت چی له‌منداڵداندا هه‌یه، هیچ كه‌س نازانێت سبه‌ینێ چی ده‌كات، هیچ كه‌سێك نازانێت له‌چ خاكێكدا ده‌مرێت، له‌ڕاستیدا خوا زانا و شاره‌زایه. ئینجا پیاوه‌كه پشتی هه‌ڵكردوو ڕۆیشت، پێغه‌مبه‌ر(صلی الله عليه وسلم)فه‌رمووی:(ئه‌و پیاوه‌م بۆ بگێڕنه‌وه، كاتێ ویستیان بیگێڕنه‌وه، كه‌سیان نه‌بینی. پێغه‌مبه‌ر(صلی الله عليه وسلم) فه‌رمووی:(ئه‌وه جوبره‌ئیل بوو هات بۆ ئه‌وه‌ی خه‌ڵك فێری ئایینه‌كه‌یان بكات) [ بخاري الايمان (سؤال جبريل النبي عن الايمان والاسلام وعلم الساعة لا٥]..
.
*- مه‌به‌ست له‌مه‌ش ئه‌وه‌یه: ڕۆژێک دێت منداڵ ڕێز له باوک و دایکی ناگرێت، وه‌کو کۆیله سه‌یریان ده‌کات.
.
٣ ـ عن سَعيدُ بْنُ الْمُسَيَّبِ عَنْ أَبِيهِ (رضي الله عنه) قَالَ: لَمَّا حَضَرَتْ أَبَا طَالِبٍ الْوَفَاةُ، جَاءَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله عليه وسلم)، فَوَجَدَ عِنْدَهُ أَبَا جَهْلٍ وَعَبْدَ اللَّهِ بْنَ أَبِي أُمَيَّةَ بْنِ الْمُغِيرَةِ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله عليه وسلم): يَا عَمِّ، قُلْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، كَلِمَةً أَشْهَدُ لَكَ بِهَا عِنْدَ اللَّهِ). فَقَالَ أَبُو جَهْلٍ وَعَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَبِي أُمَيَّةَ: يَا أَبَا طَالِبٍ أَتَرْغَبُ عَنْ مِلَّةِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ؟ فَلَمْ يَزَلْ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله عليه وسلم) يَعْرِضُهَا عَلَيْهِ وَيُعِيدُ لَهُ تِلْكَ الْمَقَالَةَ، حَتَّى قَالَ أَبُو طَالِبٍ آخِرَ مَا كَلَّمَهُمْ، هُوَ عَلَى مِلَّةِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ، وَأَبَى أَنْ يَقُولَ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله عليه وسلم): (أَمَا وَاللَّهِ لَأَسْتَغْفِرَنَّ لَكَ مَا لَمْ أُنْهَ عَنْكَ). فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ: [مَا كَانَ لِلنَّبِيِّ وَالَّذِينَ آمَنُوا أَنْ يَسْتَغْفِرُوا لِلْمُشْرِكِينَ وَلَوْ كَانُوا أُولِي قُرْبَى مِنْ بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُمْ أَصْحَابُ الْجَحِيمِ] [التوبة:١١٣] وَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى فِي أَبِي طَالِبٍ فَقَالَ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله عليه وسلم): [إِنَّكَ لَا تَهْدِي مَنْ أَحْبَبْتَ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ] [القصص: ٥٦].
.
.
(سعید) كوڕی(مسیب) له‌باوكیه‌وه بۆمان ده‌گێرێته‌وه ده‌ڵێ: (ابو طالب) له‌سه‌ره‌مه‌رگدا بوو، پێغه‌مبه‌ر(صلی الله عليه وسلم)هات بۆ لای، بینی(ابو جهل)و (عبد الله) كوری (امية) كوری (مغيرة) له‌وێن، پێغه‌مبه‌ر(صلی الله عليه وسلم) فه‌رمووی: (ئه‌ی مامه، بڵێ (لا اله الا الله)، ئه‌وه وشه‌یه‌كه كه له‌لای خوا به‌وه شایه‌تیت بۆ ده‌ده‌م. (ابو جهل)و (عبد الله) كوری (ابو امیه) وتیان: ئه‌ی (ابو طالب) ئایا له ئایینی (عبد المطلب) لاده‌ده‌یت؟ پێغه‌مبه‌ریش(صلی الله عليه وسلم) هه‌مان قسه‌ی بۆ دووباره‌كرده‌وه، هه‌تا (ابو طالب) له‌دوا وته‌ی خۆیدا وتی: ئه‌و له‌سه‌ر ئایینی (عبد المطلب)ه، ڕازی نه‌بوو بڵێ: (لا اله الا الله). پێغه‌مبه‌ر(صلی الله عليه وسلم) فه‌رمووی: (به‌ڵام سوێند به‌خوا ئه‌گه‌ر ڕێگریم لێنه‌كرێت داوای لێخۆشبوونت بۆ ده‌كه‌م. هه‌ر بۆیه خوای گه‌وره ئه‌م ئایه‌ته‌ی نارده خواره‌وه. (كه پێغه‌مبه‌رو ئیمانداران بۆیان نییه داوای لێخۆشبوون بۆ موشریكه‌كان بكه‌ن، باخزمیشیان بن، دوای ئه‌وه‌ی لێیان ڕوونبوو ئه‌و موشریكانه نیشته‌جێی دۆزه‌خن). خوا له‌باره‌ی (ابو طالب)ه‌وه ئه‌م ئایه‌ته‌ی بۆ پێغه‌مبه‌ر(صلی الله عليه وسلم) دابه‌زاند:(بێگومان تۆ ڕێنمایی * كه‌سێك ناكه‌یت كه‌خۆشت ده‌وێت، به‌ڵام خوا بیه‌وێ ڕێنمایی هه‌ركه‌س بكات ده‌یكات، هه‌ر ئه‌ویش زاناتره به‌رێنمایی كراوه‌كان) *.
.
*- ڕێنمایی (هیدایه‌ت) دوو جۆره: یه‌که‌م: به‌مانای دروستکردنی هیدایه‌ت له‌دڵی مرۆڤدا ته‌نها له‌ده‌ستی خوادایه. دووه‌م: به‌مانای ئامۆژگاری و ڕێنمایی ئه‌وه کاری پێغه‌مبه‌ران و چاکه‌خوازانه مه‌به‌ست له‌وشه‌ی (هیدایه‌ت) له فه‌رمووده‌که‌دا مانای یه‌که‌مه.
.
له‌دوعای خێر بێ به‌شمان مه‌كه‌ن
_________________________________
